آیا میدانید جابر بن حیان دانشمند مسلمان در سالهای ۱۹۴ــ۱۰۰ هجری شمسی میزیسته است. او همواره بر اجرای هدفمند و نظامدار فعالیت های تجربی تأکید داشت.
زندگی نامه جابر بن حیان
ابوموسی جابر بن حیان در سال صد هجری شمسی در شهر توس از توابع خراسان به دنیا آمد. ( برخی نیز او را متولد سال ۱۰۳ هجری شمسی دانسته اند ) پس از مدتی از تولدش، پدر او که یک داروساز مشهور و پیرو مذهب شیعه بود، به دلیل نقشی که در براندازی حکومت اموی داشت، دستگیر شد و به قتل رسید. جابر به نوشته‌های باقی‌مانده از پدرش علاقه‌مند شد و به ادامه حرفه او پرداخت. علاقه مندی به نوشته های پدرش باعث شد از توس به کوفه سفر کند . جابر بن حیان با داشتن کتاب ها و نوشته های بسیار زیاد مورد توجه کیمیاگران اروپایی قرار گرفت و باعث شد نوشته های او تا سال ها به عنوان منبعی برای آنها قرار بگیرد و این دلیلی بود که جابر بن حیان را پدر علمی شیمی نامیدند . از این رو بسیاری از روش های این علم مانند تقطیر همچنین برخی از ابزارهای مورد نیاز علم شیمی مانند انبیق و قرع را به این دانشمند برجسته ی ایرانی نسبت داده اند. همچنین جابربن حیان نخستین شیمیدان ایرانی است. وی اولین کسی است که به علم شیمی شهرت و آوازه بخشید و احتمالا نخستین مسلمانی است که شایستگی کسب عنوان شیمیدان را دارد.
شاگردی جابربن حیان نزد امام صادق (ع)
اینکه جابر بن حیان شاگرد امام صادق (ع) بوده یا نبوده بحث و اختلاف نظرهای بیشماری مطرح می باشد . در میان اصحابِ امام جعفر صادق(ع) هیچ ذکری از فردی به نام جابربن حیان به میان نیامده است اما شماری از مؤلفان جابر را از شاگردان امام جعفر صادق(ع) دانسته‌اند. همچنین در اعتقادات مرتبط با شیعه همواره جابر یکی از شاگردان بزرگ امام ششم شیعیان جعفر صادق معرفی می‌شود .
اعتقاد جابر بن حیان درباره فلزات
جابر هفت فلز: طلا، نقره، مس، آهن، سرب، جیوه و قلع را «فلزات اصلی» می‌دانست. این فلزات به تعبیر جابر اساس صنعت کیمیا را تشکیل می‌دهند. به عبارت دیگر قوانین علم کیمیا بر این هفت فلز استوار است. با این حال، خود این کانی‌ها از ترکیب دو کانی اساسی، یعنی گوگرد و جیوه بوجود می‌آیند که به نسبتهای مختلف، در دل زمین، باهم ترکیب می‌شوند؛ بنابراین، تفاوت میان فلزات هفتگانه تنها یک تفاوت عرضی وجود دارد نه جوهری که محصول تفاوت نسبت ترکیب گوگرد و جیوه در آن است. اما طبیعت هر یک از گوگرد و جیوه تابع دو عامل زمینی و زمانی است. به عبارت دیگر، تفاوت خاک زمینی که این دو کانی در آن بوجود می‌آیند و همچنین تفاوت وضعیت کواکب به هنگام پیدایش آنها موجب می‌شود که طبیعت گوگرد یا جیوه تفاوت پیدا کند.
اکسیر و جابر بن حیان
عقیده جابر این بود همچنان که طبیعت می‌تواند اشیاء را به یکدیگر تبدیل کند، مانند تبدیل خاک و آب به گیاه و تبدیل گیاه به موم و عسل به‌وسیله زنبور عسل و تبدیل قلع به نقره در زیر زمین و … کیمیاگر نیز می‌تواند با تقلید از طبیعت و استفاده از تجربه‌ها و آزمایشها همان کار طبیعت را در مدت زمانی کوتاهتر انجام دهد. اما کیمیاگر برای اینکه بتواند یک شیء را به شیء دیگر تبدیل کند، به‌وسیله‌ای نیازمند است که اصطلاحاً آن را اکسیر می‌نامند. اکسیر در علم کیمیا، به منزله دارو در علم پزشکی است. جابر اکسیر را که از آن در کارهای کیمیایی خود استفاده می‌کرد، از انواع موجودات سه‌گانه (فلزات، حیوانات و گیاهان) به دست می‌آورد.
دستاورد های جابر بن حیان
- نوآوری انواع گوناگونی از وسایل آزمایشگاهی، از جمله انبیق به اسم او ثبت شده‌است.
- کشف مواد شیمیایی متعددی همچون هیدرو کلریک اسید، نیتریک اسید، تیزاب ، سیتریک اسید (جوهر لیمو) و استیک اسید (جوهر سرکه)
- معرفی فرایندهای تبلور و تقطیر که هر دو سنگ بنای شیمی امروزی به‌شمار می‌آیند
- روش‌های استخراج و خالص سازی طلا، جلوگیری از زنگ زدن آهن، حکاکی روی طلا، رنگرزی و نم ناپذیر کردن پارچه‌ها و تجزیهٔ مواد شیمیایی ارائه داد.
- اختراع‌های دیگر او، قلم نوری است. قلمی که جوهر آن در تاریکی نیز نور می‌دهد.
- دسته‌بندی امروزی عنصرها به فلز و نافلز را می‌توان در دست نوشته‌های وی یافت.
آثار جابر بن حیان
- مجسطی اقلیدس
- خواص موازین
- السبعین
- صندوق الحکمه
- کتاب الاجساد الاربعه
- کتاب المجردات
وفات جابر بن حیان
جابر بن حیان، در سال صد و نود و چهار ه.ش (معادل با ۸۱۵ میلادی) در شهر کوفه درگذشت.
